Antoni Wicherek - wybitny dyrygent, dyrektor teatrów operowych w Warszawie, Łodzi, Kairze oraz Oberhausen, współtwórca wielu wydarzeń artystycznych, zasłużony propagator polskiej twórczości operowej na scenach krajowych i zagranicznych.

Antoni Walenty Wicherek urodził się 18 lutego 1929 roku w Żorach na Śląsku. Jego rodzina mieszkała przy jednej z głównych ulic niedaleko Rynku. Od najmłodszych lat w domu otaczała go muzyka:

„Moja mama, Maria, była organistką w kościele polskim, także w kościołach gliwickich, i to dzięki niej nasze nazwisko zaczynało pojawiać się na afiszach. Ojciec, Sylwester, chociaż był maszynistą pociągów pospiesznych (była to posada pewna, doskonale opłacana), miał cały czas kontakt z muzyką. Dużo grał, śpiewał a nadto prowadził jeszcze na kolei orkiestrę mandolinową, potem uczył się grać na puzonie. Wszyscy więc byliśmy niejako skazani na muzykę, choć ja z młodszym o dwa lata bratem [Henrykiem] bardzo się opieraliśmy. Graliśmy na skrzypcach (...)." (To dziecko pójdzie w świat...  – z Antonim Wicherkiem rozmawia Adam Rozlach, "Śląsk" nr 2 (148), luty 2008, s. 42)

Tuż po wojnie, podczas której Żory zostały znacznie zniszczone, rodzina Wicherków przeniosła się do Gliwic - do mieszkania ciotki.

EDUKACJA

Antoni Wicherek wykształcenie ogólne zdobył w gliwickim Gimnazjum Męskim (obecnie: Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 11 w Gliwicach), uzyskując świadectwo maturalne w 1949 roku. Równolegle uczęszczał do tamtejszej szkoły muzycznej, kierowanej przez Marcina Kamińskiego. Uczył się gry na skrzypcach pod kierunkiem prof. Navratila, był też koncertmistrzem szkolnej orkiestry.

W 1949 roku został zaangażowany jako skrzypek do orkiestry Opery Wrocławskiej:

"Grałem na skrzypcach, więc zaproponowano mi egzamin do orkiestry Opery Wrocławskiej. Przesłuchiwał mnie tam prof. Kazimierz Wiłkomirski, późniejszy mój profesor dyrygentury. Rano grałem na próbach a wieczorem studiowałem i studia prawnicze skończyłem. Jednak to, że zostałem muzykiem, zawdzięczam nie tylko prof. Wiłkomirskiemu, ale i znakomitemu krakowskiemu prawnikowi prof. Janowi Gwiazdomorskiemu, który swoim autorytetem wycofał mój nakaz pracy; miałem być podprokuratorem w Kłodzku, w zamian - oprócz gry w Operze - grałem w prowadzonym przez niego kwintecie smyczkowym." (To dziecko pójdzie w świat..., op. cit., s. 43)

Studia prawnicze na Uniwersytecie Wrocławskim Antoni Wicherek ukończył w roku 1952. Dyrygenturę pod kierunkiem Kazimierza Wiłkomirskiego i Adama Kopycińskiego studiował w latach 1951-1954 w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej we Wrocławiu. Umiejętności dyrygenckie doskonalił także w latach 1955-1956 u Waleriana Bierdiajewa w warszawskiej PWSM oraz w 1960 roku w Conservatorio di Musica Benedetto Marcello w Wenecji.

 

KARIERA DYRYGENTA

W Operze Wrocławskiej wielokrotnie w latach 1950-1957 pełnił funkcję asystenta dyrygenta. 31 grudnia 1953 roku odbyła się premiera opery Jenufa Leoša Janáčka pod jego kierownictwem muzycznym. Jako dyrygent zadebiutował pół roku później, 3 czerwca 1954 roku w spektaklu Złoty Kogucik Nikołaja Rimskiego-Korsakowa. Przez kolejne trzy sezony na wrocławskiej scenie prowadził wiele innych przedstawień, m.in. był kierownikiem muzycznym i autorem inscenizacji podwójnego spektaklu, na który złożyły się singspiel Bastien i Bastienne oraz Mała nocna serenada Wolfganga Amadeusa Mozarta (premiera 23 grudnia 1956).

 W latach 1957-1962 był dyrygentem w Operze Poznańskiej. Zaangażowany został przez ówczesnego jej dyrektora Zdzisława Górzyńskiego, miłośnika - podobnie jak Antoni Wicherek - zarówno muzyki polskiej, zwłaszcza dzieł Stanisława Moniuszki (Górzyński był stałym dyrygentem wystawianej na berlińskiej scenie Moniuszkowskiej Halki), jak i Richarda Wagnera. Już w styczniu 1958 odbyła się premiera Turandot Giacomo Pucciniego, którą dyrygował Antoni Wicherek, a reżyserował Willy Bodenstein. Inscenizacja zyskała entuzjastyczne oceny krytyków, m.in. N. Karaśkiewicz w „Tygodniku Zachodnim” chwalił zwłaszcza orkiestrę, utrzymującą przez cały spektakl „pełne, wyrównane i precyzyjne brzmienie”. Spektakl przyniósł również sukces odtwórczyni tytułowej roli – Krystynie Jamroz, wybitnej śpiewaczce (sopran dramatyczny), z którą Antoni Wicherek miał już okazję współpracować w Operze Wrocławskiej (Jamroz była jej solistką w latach 1946-58), a potem przez wiele lat w Teatrze Wielkim w Warszawie (podjęła współpracę ze stołeczną sceną w tym samym roku – 1962). W 1958 roku z okazji obchodów Roku Moniuszkowskiego Antoni Wicherek zrealizował jako kierownik muzyczny dwa spektakle premierowe: 12 kwietnia jednoaktówkę Verbum nobile oraz 13 lipca wystawioną po raz pierwszy w Poznaniu Parię. Dwa lata później, w marcu 1960 roku przygotował z kolei prapremierę współczesnego działa operowego polskiego kompozytora Witolda Rudzińskiego – Komendant Paryża.

W roku 1962 dyrektor Bohdan Wodiczko zaangażował go do Opery Warszawskiej na stanowisko dyrygenta-asystenta:

„Pracę w Teatrze Wielkim zaczynałem Królem Edypem Strawińskiego, który wraz z Orfeuszem i Świętem wiosny był przeniesiony z „Romy” w 1965 roku. Wcześniej jeszcze na scenie „Romy” był balet Romeo i Julia Prokofiewa z Marią Krzyszkowską i Stanisławem Szymańskim w głównych partiach – to był 1962 rok.” (Od Moniuszki do Moniuszki. Pięćdziesięciolecie pracy twórczej Antoniego Wicherka, „Opera Narodowa” 2004/05 nr 10, s. 14)

Dnia 21 listopada 1965 roku odbyła się premiera przedstawienia Halki Stanisława Moniuszki pod dyrekcją Zdzisława Górzyńskiego, z cyklu premier otwarcia odbudowanego po zniszczeniach wojennych nowego gmachu Teatru Wielkiego w Warszawie. Do przygotowania uroczystego spektaklu zaangażowany został także Antoni Wicherek jako asystent dyrygenta. W 1968 roku awansował na stanowisko dyrygenta i przygotował swą pierwszą samodzielną realizację – polską premierę baletu Spartakus Arama Chaczaturiana (28 listopada 1968), która odbyła się w obecności kompozytora. Po latach wspominał współpracę z ormiańskim artystą:

„Udało mi się ściągnąć do Warszawy Chaczaturiana – ja dyrygowałem, ale on był na próbach całe dwa tygodnie. Orkiestra nie miała już siły grać, a Chaczaturian pyta: – czemu grają tak cicho? U mnie w Moskwie grają dużo głośniej... Ale spektakl premierowy był bardzo udany." (Od Moniuszki do Moniuszki, op. cit., s. 15)

Sukces premiery baletu oraz kolejnych jego przedstawień (do 1975 roku wystawiono go 55 razy) zaowocował w następnych latach kolejnymi spektaklami, przygotowywanymi pod kierownictwem muzycznym Antoniego Wicherka. W 1970 roku odbyła się nowa premiera Trubadura, a rok później – Konsula, powstałej w 1950 roku opery amerykańskiego kompozytora włoskiego pochodzenia Gian Carlo Menotti’ego, który również przybył do Warszawy na jej premierę. Na Scenę Młynarskiego przygotował ponadto premiery małych form scenicznych – w 1971 roku podwójnego spektaklu, na który złożyły się dwa intermezza: Livietta i Tracollo Pergolesiego i Il maestro di capella Cimarosy, a w roku 1972 – baletu narracyjnego Historia żołnierza Strawińskiego oraz opery Witolda Rudzińskiego Odprawa posłów greckich.

Do sukcesów zawodowych wkrótce dołączyły również w życiu prywatnym. W czerwcu 1967 roku Antoni Wicherek poznał śpiewaczkę Hannę Lisowską, w momencie jej angażu do Teatru Wielkiego w Warszawie. W listopadzie zadebutowała ona w roli Tatiany w Eugeniuszu Onieginie Piotra Czajkowskiego, pod batutą Zdzisława Górzyńskiego. Kolejnymi dwudziestoma spektaklami w latach 1968-1970 z udziałem artystki dyrygował Antoni Wicherek. Prywatnie zaś dnia 27 czerwca 1970 roku Hanna Lisowska i Antoni Wicherek zawarli związek małżeński. Podczas ponad 40 wspólnie spędzonych lat Hanna Lisowska wielokrotnie występowała w spektaklach i koncertach pod dyrekcją męża. Kreowała m.in. w 1974 roku z sukcesem partię Elżbiety w Tannhäuserze Wagnera, w 1981 roku partię Senty w Holendrze tułaczu Wagnera, wielokrotnie tytułową Halkę. Ostatnim ich wspólnym spektaklem operowym na warszawskiej scenie był Parsifal Wagnera, którego premiera miała miejsce w marcu 1993 roku. Gdy Antoni Wicherek objął dyrekcję Teatru Wielkiego w Łodzi (1991-1994) Hanna Lisowska wystąpiła tam w roli Neali w Parii Moniuszki (premiera 4 czerwca 1992) i ponownie jako znakomita Senta w Holendrze tułaczu (premiera 25 czerwca 1994).

Oprócz pracy w teatrze Antoni Wicherek angażował się również w działalność pedagogiczną. W latach 1969-76 był wykładowcą Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie (piastował stanowisko docenta). Ze studencką orkiestrą wyjeżdżał m.in. do Bayreuth, na Jugendfestspieltreffen – Festiwalowe Spotkania Młodzieży Muzycznej. W 1970 roku niemieckiej publiczności zaprezentował podwójny spektakl - Livietta i Tracollo Pergolesiego i Il maestro di capella Cimarosy.

W 1972 roku Antoni Wicherek objął stanowisko zastępcy kierownika artystycznego Teatru Wielkiego w Warszawie – Jana Krenza, a we wrześniu 1973 roku został kierownikiem warszawskiej sceny. Funkcję tę sprawował osiem lat, będąc ponadto w 1979 roku pełniącym obowiązki dyrektora teatru, a od 1 stycznia 1980 roku do 30 kwietnia 1981 roku – dyrektorem naczelnym. Spektaklami dyrygował jednak do końca sezonu, czyli 31 sierpnia 1981 roku.

 

POLSKI WAGNERZYSTA

Pierwszą premierą przygotowaną przez Antoniego Wicherka na stanowisku kierownika artystycznego warszawskiego Teatru Wielkiego był Tannhäuser Richarda Wagnera, wystawiony w lutym 1974 roku. Wybór dzieła nie był przypadkowy – od lat artystę pasjonowała twórczość niemieckiego kompozytora. Nie dziwi zatem fakt, że nowy spektakl przygotował z niezwykłą dbałością o wysoki poziom artystyczny, w czym znacząco wsparli go również pozostali twórcy inscenizacji – austriacki reżyser Otto Fritz, szwajcarska scenografka Annelies Corrodi (która zbudowała niezwykle oryginalną przestrzeń sceniczną przy pomocy projekcji świetlnych) oraz wybitny polski tancerz i choreograf Witold Gruca. Wicherek uznany został po premierze Tannhäusera za czołowego polskiego „wagnerzystę”. Inne wagnerowskie dzieło – premiera Holendra tułacza w kwietniu 1981 roku – zwieńczyła również współpracę Wicherka ze stołeczną operą.

„Miałem dwie pasje, dwa żywioły: repertuar polski, Moniuszko i Ryszard Wagner – moja prywatna pasja, od młodości, dzięki której sezon artystyczny 1974 rozpoczął się inscenizacją Tannhausera, jeszcze wówczas śpiewanego po polsku, który utrzymał się w repertuarze kilka sezonów. Zawdzięczam to realizatorom: reżyserem był prof. Otto Fritz z Wiednia, scenografem Annelis Corrido [scenografką Annelies Corrodi - przyp. red.] z Zurychu. Stworzyli oni wtedy tak nowoczesną inscenizację, że wbrew oporom, tak publiczności jak i władz, przedstawienie utrzymało się przez cztery sezony. Na pewno ten Tannhauser utorował drogę Holendrowi tułaczowi, którego w 1981 roku wystawiłem w oryginalnej wersji językowej.” (To dziecko pójdzie w świat..., op. cit.)

W styczniu 1978 roku, po nawiązaniu kontaktów z Operą Królewską w Sztokholmie, Antoni Wicherek sprowadził stamtąd na scenę warszawskiego Teatru Wielkiego całą tetralogię Pierścień Nibelunga Wagnera. Pierwszy raz w powojennej Polsce wystawiono wszystkie cztery części dramatu muzycznego – Złoto Renu, Walkirię, Zygfryda i Zmierzch bogów. Z repertuarem wagnerowskim Antoni Wicherek powrócił do Warszawy jeszcze w 1993 roku. Przygotował wówczas Parsifala z Hanną Lisowską w roli Kundry, z którym następnie warszawski zespół pojechał na festiwal do Heilbronn, gdzie wystawił go 11 razy, a rok później – na festiwal do Bregenz w Austrii, gdzie w roli tytułowej wystąpił wybitny interpretator ról wagnerowskich – René Kollo.

 

MISTRZ MONIUSZKI

Drugą pasją Antoniego Wicherka – jak sam wspominał – była obok muzyki Wagnera twórczość Stanisława Moniuszki.

„Gdy myślę o Halce Stanisława Moniuszki, stają mi przed oczami liczne inscenizacje i słyszę tę przepiękną, niezwykle melodyjną muzykę, która łatwo wpada w ucho i daje się szybko zapamiętać muzykalnemu słuchaczowi. Tych premier i spektakli przeze mnie dyrygowanych było co najmniej 500 w rozmaitych miastach Polski, Europy i świata, z wieloma orkiestrami, zespołami chórów i baletów, wybitnymi solistami – śpiewakami, a wreszcie – reżyserami. (…) W momencie mego angażu w Teatrze Wielkim w Warszawie współpracowaliśmy ze Zdzisławem Górzyńskim nad premierą otwarcia w 1965 roku. W 1975 roku zrealizowaliśmy z Marią Fołtyn jedną z naszych wspólnych premier Halki – ze spektaklem tym, granym prawie 20 lat, gościliśmy na Maifestspiele Wiesbaden, w Madrycie, Lizbonie, Stambule, Sztokholmie.” (Antoni Wicherek o Halce Moniuszki, listopad 2011 – rękopis)

Oprócz wspomnianej historycznej już premiery Halki w 1975 roku w reżyserii Marii Fołtyn, a także drugiej jej premierowej inscenizacji dwadzieścia lat później, Antoni Wicherek przygotował muzycznie na warszawskiej scenie także inscenizację moniuszkowskiej Parii – w 1980 roku, a szesnaście lat później na Scenie Teatru Narodowego – z okazji jej otwarcia – kantaty Widma w reżyserii Ryszarda Peryta, z Andrzejem Sewerynem i Krzysztofem Kolbergerem w roli Pielgrzyma oraz Andrzejem Hiolskim i Robertem Dymowskim jako Guślarzem.

Ponadto w styczniu 1979 roku Antoni Wicherek jako kierownik muzyczny i dyrygent wraz z Marią Fołtyn (reżyserem) i Adamem Kilianem (scenografem) zrealizował premierę Strasznego dworu Moniuszki w Operze w Bukareszcie. Dzieło to nigdy dotąd nie było wystawiane poza Polską, a jego pierwsza realizacja w Rumunii była wynikiem umowy współpracy podpisanej między obiema scenami – Teatrem Wielkim w Warszawie i Opera Română w Bukareszcie. Przedstawienie, wystawione w języku rumuńskim, odniosło ogromny sukces i zostało włączone na stałe do repertuaru teatru.

„… polscy realizatorzy – dyrygent Antoni Wicherek, reżyser Maria Fołtyn i scenograf Adam Kilian, oraz pozostali wykonawcy, a także balet, chór i orkiestra zostali pochwaleni przez miejscową krytykę. (...) Najważniejsze – co podkreślił w rozmowie dyrektor opery w Bukareszczie Petre Condreanu [Codreanu – przyp. red.] – to fakt, że wśród 30 spektakli operowych i 20 baletowych znajdujących się w bieżącym repertuarze teatru, Straszny dwór stał się z miejsca pozycją uznaną przez publiczność: wystarczy stwierdzić, że od premiery w połowie stycznia do końca lutego wykonany był pięciokrotnie, że przewiduje się siedem jego przedstawień kwartalnie, że w końcu marca, w czasie „Dni kultury polskiej w Rumunii”, zaprezentowany będzie ponownie pod dyrekcją wysoko tu cenionego A. Wicherka.” (B. M. Jankowski „Conacul cu stafii” znaczy „Straszny dwór” – korespondencja własna z Rumunii, „Trybuna Ludu” z dn. 15 marca 1979)

W późniejszych latach Antoni Wicherek wystawił jeszcze Halkę w Oberhausen - w 1990 roku, gdzie śpiewana po niemiecku cieszyła się bardzo dużym zainteresowaniem, nie schodząc z afisza przez dwa lata. Z zespołem Opery Śląskiej prezentował dzieło Moniuszki także w Kanadzie, gdzie Halka po raz pierwszy pokazana została (po polsku) w Montrealu, a następnie kierował trzema jej przedstawieniami w Nowym Jorku oraz uroczystym koncertem moniuszkowskim w katedrze św. Patryka z okazji jubileuszu 10-lecia pontyfikatu Jana Pawła II.

 

KRZEWICIEL POLSKIEJ MUZYKI WSPÓŁCZESNEJ

W grudniu 1972 roku Antoni Wicherek poprowadził na scenie kameralnej Teatru Wielkiego w Warszawie – Sali im. Emila Młynarskiego – premierę wieczoru Etiudy baletowe, na który złożyły się cztery tytuły: obok barokowych dwu dzieł Johanna Sebastiana Bacha (II Koncert brandenburski F-dur) i Antonio Vivaldiego (Koncert h-moll na wiolonczelę i orkiestrę), także dwa dzieła współczesnych polskich twórców – Pieśni truwerów Tadeusza Bairda i Salmo gioioso Augustyna Blocha. Jeszcze jako zastępca Jana Krenza, we wrześniu 1973 roku przygotował premierę baletu Pan Twardowski Ludomira Różyckiego (po raz drugi, od czasu premierowej inscenizacji zrealizowanej w ramach premier otwarcia nowego gmachu Teatru Wielkiego w 1965 roku). Spektakl odniósł ogromny sukces, został również rok później zarejestrowany na płycie. Nagranie to wykorzystane zostało w kubańskiej premierze dzieła, zrealizowanej w grudniu 1974 roku na otwarcie festiwalu kultury polskiej w Hawanie przez Witolda Borkowskiego z zespołem Danza Moderna de Cuba.

W kolejnych latach, już jako kierownik artystyczny, konsekwentnie starał się promować najnowszą polską twórczość operową. W 1974 roku osobiście przygotował prapremiery Chłopów Witolda Rudzińskiego według powieści Władysława Reymonta, a w roku 1979 – Awantury w Recco Macieja Małeckiego do tekstu Wojciecha Młynarskiego, w reżyserii Kazimierza Dejmka i ze scenografią Andrzeja Majewskiego. Za jego kadencji na warszawskiej scenie odbyła się także w 1974 roku prapremiera opero-baletu Bardzo śpiąca królewna Augustyna Blocha, rok później polska premiera Diabłów z Loudun Krzysztofa Pendereckiego, a w roku 1979 premiera scenicznej wersji Pasji wg św. Łukasza Pendereckiego (ze scenografią Andrzeja Kreutz Majewskiego) i polska premiera Trojanek Joanny Bruzdowicz.

„Na temat tego jak doszło do przedstawienia Diabłów..., w reżyserii Kazimierza Dejmka, w polskiej wersji językowej, można by napisać książkę. Opory polityczne i religijne wydawały się nie do przełamania. W końcu uzyskaliśmy zgodę i biskupów, i sekretarzy, w tej właśnie kolejności, i opera ta utrzymała się w repertuarze warszawskiego Teatru Wielkiego przez pięć sezonów, co jest wydarzeniem bez precedensu. (...) zagraniczne sukcesy dzieła w Hamburgu, Düsseldorfie i Stuttgarcie wręcz nas zmuszały do jak najszybszej polskiej premiery, choć trwało to i tak 12 lat. To był nasz wielki sukces, sukces wszystkich – bez wyjątku – artystów i realizatorów, także dyrektora od spraw organizacji widowni, p. Antoniego Przetakiewicza, który przez pięć sezonów skutecznie namawiał publiczność do przyjścia na Pendereckiego.” (To dziecko pójdzie w świat..., op. cit.)

Ponadto w 1976 roku na zaproszenie Teatru Wielkiego w Łodzi przygotował i poprowadził prapremierę Lorda Jima Romualda Twardowskiego. Spektakl ten rok później zaprezentował także w Operze Bałtyckiej w Gdańsku.

 

WIELKA KLASYKA W TEATRZE WIELKIM

Kierując warszawskim Teatrem Wielkim Antoni Wicherek wprowadzał do jego repertuaru uznane dzieła ze światowego kanonu opery i baletu. We wrześniu 1976 roku osobiście zrealizował premierę Katarzyny Izmajłowej Dmitrija Szostakowicza – z okazji 70. urodzin i 1. rocznicy śmierci kompozytora. Spektakl przygotowany został przez zaproszonych do współpracy znanych artystów radzieckich – Lwa Michajłowa, reżysera Teatru im. Stanisławskiego i Niemirowicza-Danczenki (reżyseria) oraz stałych scenografów moskiewskiego Teatru "Balszoj" – Marinę Sokołową (kostiumy) oraz Walerego Lewentala (dekoracje). W kolejnych latach przygotował też premiery baletu-pantomimy Córka źle strzeżona Ferdinanda Hérolda w choreografii Fredericka Ashtona – w 1977 roku, opery Uprowadzenie z seraju Wolfganga Amadeusa Mozarta i autorski wieczór choreograficzny Serge’a Lifara z muzyką Berlioza, Aurica, Lalo i Debussy’ego – w 1978 roku oraz Jasia i Małgosię Engelberta Humperdincka – w roku 1979. Za jego kadencji jako dyrektora w 1977 roku odbyła się premiera Rigoletta Giuseppe Verdiego w reżyserii Antoniego Majaka oraz Rycerskości wieśniaczej Pietro Mascagniego z Pajacami Ruggiero Leoncavalla w reżyserii Marii Fołtyn.

Antoni Wicherek angażował też do Teatru Wielkiego w Warszawie wybitnych zagranicznych artystów. W 1974 roku jako Król Filip w Don Carlosie Giuseppe Verdiego wystąpił słynny bułgarski bas Nikolai Giaurov. W 1975 roku gościnnie rolę tytułowej Toski zaśpiewała sławna szwedzka artystka Birgit Nilsson (spektakl z jej udziałem uznany został przez krytyków za jedno z najważniejszych wydarzeń w dziejach powojennego polskiego teatru operowego). W grudniu roku 1976, po blisko 20 latach nieobecności w kraju, na warszawskiej scenie jako Tosca wystąpiła Teresa Żylis-Gara – wówczas już gwiazda Metropolitan Opera w Nowym Jorku i mediolańskiej La Scali.

W 1975 roku na warszawskiej scenie wystawiony został Falstaff Giuseppe Verdiego w reżyserii Reginy Resnik ze Stanów Zjednoczonych, która zaśpiewała też partię Pani Quickly. Partnerował jej w tytułowej roli wybitny śpiewak sir Geraint Evans z Wielkiej Brytanii. Premierowy spektakl poprowadził zza pulpitu dyrygenckiego Kazimierz Kord, a kolejne wystawienia - Antoni Wicherek. W tym samym roku wystawiono też balety słynnej szwedzkiej choreograf Birgit Cullberg, a w roku 1978 wieczór baletowy do muzyki Berlioza, Aurica i Lalo (pod kierownictwem muzycznym Antoniego Wicherka) przygotował legendarny choreograf Serge Lifar. Tannhäusera Wagnera w roku 1974 zrealizowali wspomniani artyści z Austrii i Szwajcarii – reżyser Otto Fritz i scenografka Annelies Corrodi, w 1977 premierę Balu maskowego Verdiego przygotował szwedzki reżyser Knut Hendriksen (dyrygował Bogusław Madey), w 1978 Uprowadzenie z seraju Mozarta – reżyser Günter Lohse i scenograf Bernhard Schröter, obydwaj z Niemiec, a w roku 1981 Holendra tułacza Wagnera – niemiecki reżyser Erhard Fischer i szwajcarski scenograf Roland Aeschlimann. Do zrealizowania premiery Cyganerii Giacomo Pucciniego w 1980 roku Antoni Wicherek zaprosił gruzińskiego dyrygenta Dżansuga Kachidze i czeskiego reżysera Ladislava Štrosa.

Antoni Wicherek jako dyrektor artystyczny warszawskiego Teatru Wielkiego chętnie angażował także innych uznanych polskich dyrygentów, jak: Jacek Kaspszyk, Kazimierz Kord, Jan Krenz, Bogusław Madey, Jerzy Maksymiuk, Mieczysław Nowakowski, Wojciech Rajski, Andrzej Straszyński, Józef Wiłkomirski, Antoni Wit czy Tadeusz Wojciechowski.

ZAGRANICZNE TOURNÉE

Za czasów jego dyrekcji zespół Teatru odbył też szereg tournée zagranicznych. Występował w Berlinie, Leningradzie, Lizbonie, Madrycie, Moskwie, Sofii, Stambule, Sztokholmie i Wiesbaden.

 

EGIPT, SZWAJCARIA, NIEMCY, POLSKA, STANY ZJEDNOCZONE, KANADA

W sezonie 1981/82 Antoni Wicherek przyjął zaproszenie egipskiego ministra kultury, by kierować zespołem Państwowej Opery i Filharmonii w Kairze. Przygotował m.in. premierę Traviaty Giuseppe Verdiego z wybitną śpiewaczką Ratibą El Hefny w roli Violetty (20 listopada 1981) oraz cykl koncertów symfonicznych.

 

W następnych latach współpracował z orkiestrami symfonicznymi i teatrami operowymi w Szwajcarii - w Sankt Gallen, Lozannie i Lugano - oraz w ówczesnym RFN - w Düsseldorfie, Karlsruhe, Wiesbaden i Gelsenkirchen. W Wiesbaden w 1984 roku przygotował premierę Arabelli Richarda Straussa i dyrygował Don Carlosem Verdiego.

W latach 1984-1989 na stałe związał się jako dyrektor muzyczny z Teatrem w Oberhausen. Na scenę tę, obok pozycji światowego repertuaru, wprowadził z sukcesem mniej znane opery - Loreley Maxa Brucha i Moloch Maxa Schillingsa. W sumie w Theater Oberhausen zrealizował 13 spektakli operowych, w tym w 1990 roku wystawił od wielu lat nieobecną na scenach niemieckich Halkę Stanisława Moniuszki (w języku niemieckim).

W latach 80. gościnnie dyrygował też spektaklami operowymi w Berlinie, Dreźnie i Lipsku oraz Budapeszcie, a także w Polsce. W Łodzi zrealizował Odprawę posłów greckich Witolda Rudzińskiego (premiera 10 września 1983). W Operze Śląskiej w Bytomiu kierował Halką (1988), z którą następnie - w październiku 1988 roku - odbył tournée po Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Dzieło polskiego kompozytora wystawione zostało za oceanem trzykrotnie - w Nowym Jorku, Montrealu i Detroit. Dnia 16 października 1988 roku Antoni Wicherek poprowadził także w katedrze św. Patryka w Nowym Jorku uroczysty koncert galowy z okazji 10. rocznicy pontyfikatu Jana Pawła II. Z okazji 40-lecia Opery Wrocławskiej dyrygował Halką, a następnie poprowadził tam również pierwsze w Polsce wykonanie opery Giuseppe Verdiego o tematyce polskiej pt. Dzień królowania (24 maja 1987) oraz premierę Manru Ignacego Jana Paderewskiego w reżyserii Marii Fołtyn (6 stycznia 1990).

 

DYREKTOR TEATRU WIELKIEGO W ŁODZI

Po powrocie do kraju Antoni Wicherek objął w 1991 roku stanowisko dyrektora naczelnego i artystycznego Teatru Wielkiego w Łodzi. Funkcję tę piastował przez cztery lata, do 1994 roku. W okresie tym wprowadził na łódzką scenę Parię Moniuszki, Romea i Julię Hectora Berlioza (w choreografii Graya Verdona), Aidę i Bal maskowy Verdiego, Fausta Gounoda i Holendra tułacza Wagnera. Zrealizował także koncertowe wykonanie Złotego kogucika Rimskiego-Korsakowa.

Ogromny sukces odniosła przygotowana od strony muzycznej przez Antoniego Wicherka polska premiera Króla Ubu Krzysztofa Pendereckiego (6 listopada 1993), w reżyserii Lecha Majewskiego i ze scenografią Franciszka Starowieyskiego. Spektakl ten wyróżniony został nagrodą "Orfeusza", przyznaną przez Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej "Warszawska Jesień" w 1994 roku.

W okresie dyrekcji Antoniego Wicherka zespół łódzkiego Teatru występował gościnnie wielokrotnie za granicą, m.in. w Amsterdamie, Bonn, Brukseli, Düsseldorfie, Hanowerze, Lyonie, Paryżu i Rotterdamie.

Sam artysta przyjął również w 1993 roku zaproszenie Sławomira Pietrasa - dyrektora Teatru Wielkiego w Warszawie - by zrealizować na stołecznej scenie Parsifala Wagnera (premiera 26 marca 1993). Spektakl z sukcesem prezentowany był potem nie tylko w Warszawie, ale także podczas występów warszawskiego zespołu w Niemczech i na festiwalu w Bregencji.

 

NA PRZEŁOMIE WIEKÓW - LATA JUBILEUSZY

W drugiej połowie lat 90. Antoni Wicherek powracał jeszcze kilkakrotnie do warszawskiego Teatru Wielkiego. Przygotował premierowe spektakle: Halki Moniuszki (16 grudnia 1995 roku) oraz - na scenę Teatru Narodowego - Mazepy Piotra Czajkowskiego (24 lutego 1996) i Widm Stanisława Moniuszki, które w inscenizacji Ryszarda Peryta otworzyły scenę teatru po odbudowie (26 listopada 1996). Poprowadził również spektakle Halki z okazji jubileuszu 35-lecia Teatru Wielkiego w Łodzi (8 czerwca 2002), wznowienie przedstawienia z 1995 roku w 50-lecie własnej pracy artystycznej (20 listopada 2004) i spektakl w 150-lecie prapremiery dzieła Moniuszki w Teatrze Wielkim w Warszawie, z udziałem artystów wszystkich teatrów operowych w Polsce (4 stycznia 2008).

W ostatnich latach Antoni Wicherek zrealizował także Opowieści Hoffmanna Offenbacha z zespołem Opery Nova na V Bydgoski Festiwal Operowy (1998) oraz przygotował koncert galowy z okazji 100-lecia opery we Lwowie. Dyrygował również wznowieniem Trubadura Verdiego w Odessie.

W 2008 roku na scenę Teatru Wielkiego w Łodzi przygotował premierę Włoszki w Algierze Gioacchino Rossiniego (26 kwietnia 2008), w reżyserii i scenografii Michała Znanieckiego.

 

NAGRANIA I DOROBEK FONOGRAFICZNY

Nieocenione są zasługi Antoniego Wicherka w promowaniu muzyki polskiej w nagraniach. Artysta utrwalił na płytach dzieła Ludomira Różyckiego (Pan Twardowski - 1971, Eros i Psyche - 1978), Witolda Rudzińskiego (Odprawa posłów greckich - 1966, Dach świata, Obrazy świętokrzyskie - 1970) oraz Stanisława Moniuszki (Paria - 1993, Halka - 1997, także w wersji na kasetach video i płytach DVD). Płyta CD z inscenizacją Halki zyskała status Złotej Płyty za sprzedaż w Polsce w liczbie ponad 10 tysięcy egzemplarzy. Materiał zarejestrowany został podczas dwóch przedstawień opery, wyreżyserowanych przez Marię Fołtyn i kierowanych przez Antoniego Wicherka w Teatrze Wielkim w Warszawie w 1997 roku. Tytułową rolę kreowała ukraińska artystka Tatiana Zacharczuk, obok której wystąpili m.in. Piotr Nowacki (jako Stolnik), Władimir Kuzmienko (Jontek), Katarzyna Suska (Zofia) i Zbigniew Macias (Janusz). Spektakl ten (z płyty DVD) w 2000 roku wyemitowała również trzykrotnie telewizja australijska.

Antoni Wicherek zrealizował także ponad sto nagrań radiowych oper i utworów symfonicznych, prowadząc tak znakomite orkiestry, jak Wielka Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia w Katowicach, Orkiestra Polskiego Radia w Krakowie, czy Orkiestra Teatru Wielkiego w Warszawie.

 

PREZES STOWARZYSZENIA POLSKICH ARTYSTÓW MUZYKÓW

W czerwcu 2002 roku, podczas XIV Zwyczajnego Zjazdu Delegatów Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków Antoni Wicherek został wybrany prezesem Zarządu Głównego. Stanowisko to sprawował przez dwie kadencje – do 2012 roku. Będąc artystą o zarówno uznanej pozycji w życiu muzycznym, jak i dużej aktywności zawodowej, przez 10 lat angażował się społecznie w liczne działania na rzecz własnego środowiska.

Jednym z najważniejszych było objęcie funkcji Przewodniczącego Rady Fundacji „Dom Muzyka Seniora”. Fundacja ta powołana została przez Zarząd Główny SPAM podczas posiedzenia 16 grudnia 2003 roku (akt notarialny podpisano 16 lutego 2004). Jej działalność skupiała się na dwóch celach: gromadzeniu środków finansowych oraz pracach organizacyjnych i prawnych, zmierzających do uzyskania pozwolenia na budowę Domu Muzyka Seniora. Pozyskiwanie środków odbywało się m.in. przez zbiórki publiczne w formie sprzedaży cegiełek, przekazywanie 1% podatku, czy też zysków z organizacji koncertów charytatywnych. Fundacja otrzymywała również darowizny, w tym najbardziej znaczącą od Zofii i Antoniego Witów – działkę o powierzchni 1,46 ha w Kątach w gm. Góra Kalwaria z przeznaczeniem na budowę obiektu. Historyczne podpisanie aktu notarialnego przekazania gruntu na rzecz Fundacji miało miejsce 29 listopada 2006 roku. W imieniu Rady Fundacji dokument podpisał jej Przewodniczący Antoni Wicherek i Sekretarz Antoni Wroński. Cztery lata później, 1 października 2010 roku odbyła się uroczystość wmurowania aktu erekcyjnego Domu Muzyka Seniora. Zwieńczyła ona starania Fundacji, a zwłaszcza Przewodniczącego jej Rady – Antoniego Wicherka i Prezesa Zarządu – Zofii Wit, o wybudowanie pierwszego w Polsce i drugiego w Europie domu opieki dla artystów muzyków w podeszłym wieku. Prace budowlane trwały do roku 2012 i zbiegły się również z końcem kadencji Antoniego Wicherka na stanowisku Prezesa Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków. Dom Muzyka Seniora otwarty został uroczyście 1 października 2012 roku w obecności Pierwszej Damy RP – Anny Komorowskiej oraz licznych znamienitych gości.

Inną ważną kwestią podjętą przez Zarząd SPAM pod przewodnictwem Antoniego Wicherka było zorganizowanie najpierw przeprowadzki do nowej siedziby przy ul. Marszałkowskiej 66, a następnie w jednej z jej sal – Klubu Muzyka z regularnymi spotkaniami i wieczorami muzycznymi. Oficjalne otwarcie lokalu miało miejsce 23 lutego 2003 roku. Gościem honorowym uroczystości był Witold Rudziński, który z rąk Antoniego Wicherka odebrał Medal SPAM z okazji 90. rocznicy urodzin. Wydarzenie uświetnił też występ wiolonczelisty Dominika Połońskiego. Dwa miesiące później, 23 kwietnia odbyła się inauguracja Klubu Muzyka, dająca początek serii spotkań kameralnych oraz działalności koncertowej stowarzyszenia w ramach cyklu „Estrada Młodych”.

W 2002 roku z inicjatywy Prezesa Antoniego Wicherka przywrócono również doroczną nagrodę SPAM – „Orfeusz”, przyznawaną za najlepsze wykonanie muzyki polskiej podczas festiwalu „Warszawska Jesień”. Jury złożone ze znanych krytyków muzycznych pod przewodnictwem Karola Buli, z honorowym przewodniczącym Wojciechem Dzieduszyckim, uhonorowało nią m.in. Kwartet Śląski za interpretację Symfonii rytuałów Witolda Szalonka, a w kolejnych latach Elżbietę Chojnacką (2003) i Narodową Orkiestrę Symfoniczną Polskiego Radia (2005).

Antoni Wicherek angażował się również w kwestie dotyczące poprawy sytuacji polskiej muzyki i artystów. W jednym z wywiadów powiedział:

„(…) bardzo potrzebne jest to Stowarzyszenie, ponieważ sytuacja muzyki w naszych mediach wymaga stałej troski i nieustających reakcji. (…) Upowszechnienie i popularyzacja muzyki, to są kwestie kluczowe. (…) Marzy mi się, aby i w Polsce odbywały się koncerty z udziałem 10-20 tysięcy melomanów, które będą transmitowane przez radio i telewizję.” (To dziecko pójdzie w świat..., op. cit., s. 43)

Jako prezes wielokrotnie zaznaczał konieczność pozyskiwania przez stowarzyszenie środków finansowych na organizację wartościowych przedsięwzięć artystycznych oraz zwiększenie aktywności działającej przy SPAM agencji autorskiej STOART. Zabierał głos w debatach o ochronie praw autorskich muzyków (m.in. uczestniczył w poświęconym temu tematowi spotkaniu z Prezydentem RP – Lechem Kaczyńskim, który poparł stanowisko twórców). Interweniował również z ramienia SPAM w kwestii wyrównania zarobków muzyków Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia (zakończonej podpisaniem porozumienia z instytucjami finansującymi zespół).

Od samego początku swojej prezesury Antoni Wicherek zabiegał również o przywrócenie należnej rangi Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków, w tym o pozyskiwanie nowych członków, zwłaszcza młodych. Dnia 15 kwietnia 2003 roku Zarząd Główny SPAM podjął historyczną uchwałę o tzw. członkostwie zbiorowym dla muzyków orkiestr i innych instytucji artystycznych (upoważniała ona do uzyskania 50% zniżek w składkach). Pierwszym zespołem objętym tym uprawnieniem była Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia. W kolejnych latach do stowarzyszenia przystąpiły również m.in. Polska Orkiestra Radiowa, Filharmonia Wałbrzyska, Opera Krakowska, Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Narodowej.

Pełniąc funkcję prezesa SPAM Antoni Wicherek zawsze starał się być reprezentantem zarówno szeregowych muzyków, jak i dyrektorów instytucji artystycznych.

„SPAM w czasach prezesury profesora Wicherka walczył z pomysłami polityków, które mogłyby skomplikować i tak niełatwą sytuację muzyków; pojawiały się np. zakusy dotyczące likwidacji kosztów uzysku dla twórców itp. Dyplomacja, zaangażowanie i autorytet profesora niezwykle pomagały w sytuacji zagrożenia istotnych interesów środowiska. Takiego prezesa Wicherka lubiliśmy i cenili. (...) miał w sobie ten szczególny urok, który posiadają dyrygenci operowi – muszą umieć się dzielić swoją władzą artystyczną z reżyserami i potrafią rozwiązywać bardzo skomplikowane problemy natury techniczno-organizacyjnej wprowadzając ład i spokój w towarzyszący pracy teatralnej chaos, mają też często bardzo ciepły, bezpośredni stosunek do artystów. (Jerzy Łysiński Antoni Wicherek (1929-2015) in memoriam - źródło: http://spa-m.pl)

Antoni Wicherek był reprezentantem Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków w „Porozumieniu Łazienki Królewskie” (powołanego w 2003 roku w celu zapewnienia rozwoju kultury i sztuki, właściwych warunków uprawniania twórczości oraz działalności intelektualnej szczególnie poprzez koordynację działań zmierzających do kompleksowego uregulowania przepisów prawnych), w Komitecie Porozumiewawczym Stowarzyszeń Twórczych i Naukowych, Polskiej Radzie Muzycznej (od 2005 roku), Komitecie Honorowym Obchodów Jubileuszu Dwustulecia Uniwersytetu Muzycznego oraz 200. rocznicy urodzin Fryderyka Chopina (2009). Popierał również utworzenie Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina (w 2005 roku), a także inicjatywę budowy estrady koncertowej i pomnika Fryderyka Chopina we Wrocławiu (odsłonięty 5 września 2004 roku).

Ukoronowaniem pierwszej kadencji Antoniego Wicherka na stanowisku prezesa Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków było przygotowanie złotego jubileuszu organizacji. Uroczystość obchodów 50-lecia SPAM miała miejsce dnia 11 czerwca 2006 roku w Sali Balowej Zamku Królewskiego w Warszawie. Stowarzyszenie uhonorowane zostało z tej okazji Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze – Gloria Artis” (które w imieniu Zarządu odebrał Prezes Wicherek), a liczni znamienici członkowie organizacji wyróżnieni zostali złotymi, srebrnymi i brązowymi medalami (m.in. Zdzisława Donat, Barbara Zagórzanka, Hanna Lisowska i Jerzy Godziszewski).

Dnia 23 lutego 2009 roku w siedzibie Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków odbyła się z kolei uroczystość z okazji obchodów 80. rocznicy urodzin Antoniego Wicherka.

 

Za pracę artystyczną otrzymał wiele odznaczeń państwowych, odznak honorowych, listów gratulacyjnych, dyplomów oraz medali polskich i zagranicznych, m.in.: Złoty Krzyż Zasługi (1970), Krzyż Kawalerski OOP (1977), Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski - za wybitne zasługi dla muzyki polskiej i jej promocji na świecie (2005), Odznakę „Zasłużony Działacz Kultury” (1975), Złotą Odznakę Honorową „Za Zasługi dla Warszawy’, Odznakę Honorową „Za Zasługi dla Miasta Poznania” (1975), Złotą Odznakę SPAM (2004), Złoty Medal Zasłużony Kulturze – „Gloria Artis” (2006).

 

Antoni Wicherek zmarł 20 lutego 2015 roku w Warszawie. Pochowany został na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera G, rząd TUJE, grób 13).